PostNL uitgifte: Fietspostzegels

Uitgiftedatum: 17 augustus 2020

Verschijningsvorm: vel met 6 postzegels in 6 verschillende ontwerpen, met waardeaanduiding Nederland 1 voor post tot en met 20 gram met een bestemming binnen Nederland

Artikelnummer: 400761

Ontwerp: Studio Sander Plug, Amsterdam

Een gemiddelde fiets bestaat uit pakweg 300 onderdelen. De meeste daarvan hebben een even imposante geschiedenis achter de rug als de fiets zelf. Zo dateert het eerste patent voor de fietsbel al uit 1877. In Nederland is de bel, die meestal links op het stuur wordt gemonteerd, sinds 1906 verplicht. De luchtband voor de fiets is een uitvinding uit 1841 van de Schot Robert Thomson. Hij liet echter het patent verlopen, waarna John Dunlop dit in 1888 opnieuw vastlegde. De meest gebruikte vorm voor het frame van de fiets is het diamantframe, dat uit 1885 dateert. De eerste frames werden van hout en staal vervaardigd, later kwamen daar materialen bij als aluminium, carbon en titanium. Het fietsstuur om de fiets te besturen is even oud als de fiets. Dat geldt ook voor de handvatten om het stuur beter vast te kunnen houden. Al in 1897 werd in Amerika patent verkregen op een handvat dat met een veermechanisme los van het stuur kon ronddraaien. Tot slot de reflector, de jongste van de fietsonderdelen op de Fietspostzegels. In 1935 kon een Nederlandse fietser nog kiezen tussen een rood achterlicht of een rode reflector, later werd het rode achterlicht wettelijk voorgeschreven. Sinds 1979 geldt dat ook voor de rode reflector achterop.

Bronnen: en.wikipedia.org, Reformatorisch Dagblad 14-11-1986, Bicycle Design, An Illustrated History

Op het vel met de zes Fietspostzegels staan fragmenten van foto’s van fietsonderdelen op ware grootte, tegen een witte achtergrond. De 6 onderdelen zijn een reflector, een fietsframe, een handvat, een fietsbel, een buitenband en een binnenband. Alle foto’s zijn onder een hoek van 6 graden op de postzegels geplaatst, met een kader met dezelfde tanding als van klassieke postzegels. Het formaat van de foto heeft dezelfde verhoudingen als het formaat van de postzegel. Op elke postzegel staat vermeld welk fietsonderdeel het betreft, waarbij de kleur van de tekst afgeleid is van die van de bijbehorende foto. Op de velrand, die ook als een postzegel is getand, staat een tekst van Sander Plug over de essentie van het concept van dit postzegelontwerp.

Voor de typografie is gebruikgemaakt van de Aktiv Grotesk (Bruno Maag e.a., 2012, Londen). De frankeerwaarde 1 is gezet in de Supria Sans (Hannes von Döhren, 2012, Berlijn).

De Fietspostzegels zijn ontworpen door Sander Plug uit Amsterdam. Al sinds zijn afstuderen aan het Sandberg Instituut Amsterdam wilde Sander een postzegel ontwerpen. Met het telefoontje van PostNL vorig jaar ging dan ook een langgekoesterde wens in vervulling. “Natuurlijk heb ik direct ja gezegd”, aldus Sander. “Maar wel met de waarschuwing dat ik nooit voor de hand liggende ontwerpen maak. Ik werk altijd vrij conceptueel, met een zekere scherpte, vanuit een bepaalde logica. De briefing van PostNL om de fietsgeschiedenis te verbeelden heb ik direct omgezet in een nieuwe opdracht aan mijzelf. Namelijk hoe krijg je een fiets van 1,5 x 1 meter op een postzegel van 36 x 25 mm.”

Lekke band

Na het krijgen van de opdracht fietste Sander als enthousiaste toerfietser vorig jaar zomer tussen Parijs en Dijon. Op een bepaald moment reed hij lek. “Bij het verwisselen van de band vond ik de oorzaak: een scherp steentje. Dat was de aanleiding tot een eerste concept voor de postzegels, want de geschiedenis van de fiets is ook de geschiedenis van de lekke band. Ik ben toen allerlei voorwerpen gaan verzamelen die daarmee te maken hebben. Het steentje, een punaise, een glasscherf, plakkertjes, een ventiel, dat soort dingen. Die wilde ik fotograferen en op ware grootte op de postzegels afbeelden.”

Fietsonderdelen

Het uitgangspunt om voorwerpen op ware grootte op een postzegel te zetten, leidde vervolgens tot het tweede en definitieve concept. “Nog steeds aan de hand van dezelfde vraag: hoe krijg je een grote fiets op een kleine postzegel zonder een beeld van een fiets gewoon te verkleinen. Het antwoord was door letterlijk postzegels uit fietsen te halen, uit onderdelen van fietsen. Een-op-een. Zo handig ben ik zelf niet, daarvoor heb ik de hulp gevraagd van Bram Kerkhofs, een goudsmid en meubelontwerper die fantastisch kan zagen op microformaat. Samen zijn we op zoek gegaan naar fietsfragmenten die iconische beelden zouden opleveren. Want ik wil dat je ook op postzegelgrootte direct herkent welk fietsonderdeel het is.”

Kroontje

Tijdens het ontwerpen vielen de fragmenten van het spatbord en het voorlicht af omdat ze niet contrastrijk genoeg waren om zich van de andere te onderscheiden. De reflector, het frame, het handvat, de fietsbel en de buiten- en binnenband kwamen wel door de keuring heen. “Wat je op de postzegels ziet is vrijwel gelijk aan de uitgezaagde fragmenten. Er zijn wat kleuren licht bewerkt om het contrast te versterken, maar dat is alles. De herkenbaarheid moest zo groot mogelijk zijn. Daarom hebben we bijvoorbeeld het stukje frame uit een onderbuis gezaagd omdat die de meeste diepte had. Ook het kroontje van de fietsbel vergroot de herkenbaarheid. En we hebben een beige buitenband genomen om die goed van de zwarte binnenband te kunnen onderscheiden. Het plakkertje op de binnenband verwijst overigens nog naar het eerste ontwerpconcept van de lekke band.”

Droste

De uit de fiets gezaagde fragmenten kregen een tanding om ze er als postzegels te laten uitzien. “Die postzegels van elk fragment op ware grootte zijn weer in de echte postzegel van 36 x 25 mm geplaatst, zodat je een fietsonderdeelpostzegel op een fietspostzegel krijgt. Ook het hele postzegelvel heeft dankzij de tanding rondom weer het uiterlijk van een postzegel. Dat droste-effect zat al vanaf het begin in mijn hoofd. In de uitwerking kwamen we erop uit de beelden met een hoek van 6 graden op de postzegels te zetten. Op die manier komt het beeld zo groot mogelijk op de postzegel, terwijl er tegelijkertijd in de hoeken de nodige witruimte ontstaat om de typografie in onder te brengen.”

Logisch ontwerpen

De aanpak en uitvoering van het ontwerp van de Fietspostzegels noemt Sander typerend voor zijn werk. “Ik wil niet grafisch, maar logisch ontwerpen. Mijn ontwerpen ontstaan altijd vanuit het concept. Niet omdat ik met een esthetische benadering iets moois wil maken. De schoonheid zit in de logica.”

Over de ontwerper

Sander Plug (1969, Alkmaar) studeerde van 1987 tot 2003 industrieel ontwerpen aan de Technische Universiteit Delft en van 2002 tot 2004 beeldende kunst aan het Sandberg Instituut Amsterdam, de master-opleiding van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Van 2007 tot 2018 werkte hij samen met Lernert Engelberts onder de naam Studio Lernert & Sander aan conceptuele kunstfilms, installaties, commercials en modeprojecten. Sinds 2019 werken beiden verder onder eigen naam. Studio Sander Plug legt zich toe op film, fotografie en design voor opdrachtgevers in Nederland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Tot de klantenkring behoren uiteenlopende namen als Apple, Google, Fantastic Man Magazine, COS, Hermès en de Volkskrant. Sander Plug doceerde onder andere aan de Koninklijke Academie voor Beelden Kunsten in Den Haag, de Rietveld Academie en het Sandberg Instituut in Amsterdam en de Dutch Design Academy in Eindhoven.

Meer over het onderwerp

Nederland is een fietsland. Dat wijzen de jongste cijfers (over 2018) ook uit. Zo reden er dat jaar 22,9 miljoen fietsen rond, waarvan 2,6 miljoen elektrisch. Met al die fietsen leggen Nederlanders jaarlijks zo’n 17,4 miljard kilometer af. Dat is ruim 1.000 kilometer per persoon, verdeeld over 250 tot 300 fietsritten (met een gemiddelde snelheid van 15,6 kilometer per uur). Het intensieve gebruik van de fiets heeft ook invloed op hoe wij in ons land de openbare ruimte inrichten, met aparte fietsverkeerslichten, openbare fietsenstallingen en zo’n 33.000 kilometer aan fietspaden.

Bronnen: CBS Statline, Fietsersbond, BOVAG-RAI, Nationale Fietstelweek

De geschiedenis van de fiets beslaat ruim tweehonderd jaar. De eerste goed gedocumenteerde loopfiets was de houten draisine uit de jaren 10 van de 19e eeuw, uitgevonden door Karl Drais in het groothertogdom Baden. De Fransman Pierre Lallement patenteerde een halve eeuw later, samen met Pierre en Ernst Michaux, een variant op de loopfiets door pedalen aan het voorwiel te bevestigen. Door het voorwiel te vergroten, nam de snelheid toe. Dit leidde al snel tot de beroemde hoge bi, met het enorme voorwiel en het kleine achterwiel. De laatste belangrijke stap naar de fiets zoals wij die nu kennen, werd gezet door de Engelsman John Starley. Zijn Rover Safety uit 1885 kreeg een achterwiel met kettingaandrijving. Het uiterlijk van de Rover Safety verschilt in wezen niet van dat van de huidige klassieke fiets.

Bronnen: nl.wikipedia.org, brown.edu

De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij Bruna-winkels en via www.postnl.nl/bijzondere-postzegels. De postzegels zijn ook telefonisch te bestellen bij de klantenservice van Collect Club op telefoonnummer 088‑868 99 00. De geldigheidstermijn is onbepaald.

GEGEVENS

COPYRIGHT

Velformaat                        108 x 150 mm

Papier                                normaal met fosforopdruk

Gomming                          gegomd

Druktechniek                     offset

Drukkleuren                      cyaan, magenta, geel en zwart

Oplage                              108.000 vellen

Verschijningsvorm            vel van 6 postzegels in 6 verschillende ontwerpen

Ontwerp                            Studio Sander Plug

Drukkerij                           Koninklijke Joh. Enschedé B.V., Haarlem

Artikelnummer                 400761

© 2020 Koninklijke PostNL BV